lc:Labcodeset handleiding Eenheid van Taal in laboratoriumgeneeskunde

Voorwoord

Diagnostiek: koersbepalendhttps://demedischspecialist.nl/sites/default/files/2022-06/position_paper_diagnostiek.pdf. Echter, zonder begrijpelijke communicatie geen kennisoverdracht! Om dé schakel tussen de lijnen voor de best passende zorg te kunnen zijn, is het van belang dat we onze laboratoriumdata beschikbaar en uitwisselbaar maken. Om dat te bereiken zullen we ons de komende jaren moeten inzetten voor Eenheid van Taal, ofwel semantische standaardisatie van data-elementen in onze laboratoriumsystemen. Dit is de basis voor een begrijpelijke overdracht van informatie tussen systemen, nationaal en internationaal, en tevens de basis voor onze vervolgstappen op het gebied van kennisondersteuning middels AI. We zullen onze inhoudelijke kennis moeten inzetten om dit proces te begeleiden en te borgen. Verbindend op inhoud en techniek en bijdragend aan deze zorgtransitie!

Om te komen tot eenduidige, uniforme codering van onze diagnostische bepalingen is een semantische standaard een vereiste. Deze semantische standaard vormt een (inter)nationaal woordenboek waarin voor de meeste laboratoriumbepalingen een universele code, een Engelstalige verklarende benaming, haar Nederlandse vertaling en waar nodig de eenheid zijn beschreven. Dat woordenboek is de Nederlandse Labcodeset en deze wordt samengesteld door inhoudsdeskundigen zoals klinisch chemici, artsen-microbioloog, applicatiebeheerders en terminologie-experts; samen de redactieraad. De redactieraad beheert deze semantische index en zorgt dat deze landelijk beschikbaar wordt gesteld, om zo bij te dragen aan eenduidige en ondubbelzinnige uitwisseling van medisch diagnostische informatie.

Het voorliggende document is een handleiding die bestaat uit drie delen:

Deel 1: Wegwijzer op het dossier gegevensuitwisseling en toelichting op de Nederlandse Labcodeset

Deel 2: Onderbouwing van de gemaakte keuzes in de Nederlandse Labcodeset

Deel 3: Praktische handleiding voor de implementatie van Eenheid van Taal binnen het LIMS

Het eerste en tweede deel geven de laboratoriumspecialist, als medisch inhoudelijk eindverantwoordelijke, inzage in de keuze van de juiste bepalingscodering voor de best passende zorg (lees: correcte informatie-uitwisseling waar dan ook binnen het zorgproces). Daarnaast geeft het eerste deel tevens de context weer waarin de Nederlandse Labcodeset haar plaats heeft, zoals Europese en nationale wet- en regelgeving, het IZA-akkoord en de organisatie en dynamiek in het zorglandschap. Het tweede deel is ook bedoeld voor de redactieraad, hierin zijn uitgangspunten (codeerconventies) benoemd die zorgen voor een consistente selectie van de labcodes in de Nederlandse Labcodeset.

Het derde deel is een praktische, ‘hands-on’ benadering voor de keuze van de juiste labcode in het LIMS of zorginformatiesysteem dat met andere systemen gaat communiceren. Doelgroep is hier het team van applicatiebeheerders, ICT’ers en laboratoriumspecialisten met ICT als aandachtsgebied. De praktijkhandleiding bevat naast discipline-overstijgende keuzes, zoals bijvoorbeeld codes voor containers, ook een discipline-specifieke benadering, zoals bijvoorbeeld micro-organisme codes en materiaalcodering.

Kortom, dit is de eerste versie van het governance-document voor de redactieraad met daarin de noodzakelijke informatie voor de inhoudsdeskundig beheerder en geïnteresseerde lezer.

Nu Eenheid van Taal toenemend in de praktijk toegepast wordt, levert dit ook voortschrijdend inzicht op over de ooit gemaakte keuzes. Deze handleiding moet dus nadrukkelijk als een levend document gezien worden.

Vragen en opmerkingen kunnen ingediend worden via het Nictiz Servicemanagement.

Deel 1: Wegwijzer bij gegevensuitwisseling en toelichting op de Nederlandse Labcodeset

Inleiding

De zorg in Nederland is in toenemende mate georganiseerd in ketens en/of netwerken. Patiënten bewegen zich tussen de ketens en binnen de netwerken en worden gezien door verschillende zorgverleners. Om goede zorg en samenwerking te garanderen, moeten medische gegevens digitaal met patiënten meebewegen.

Medische terminologie kan echter van plaats tot plaats verschillen, wat ook bij laboratoria zichtbaar is. De inrichting van informatiesystemen – zoals naamgeving voor materialen, micro-organismen, bepalingen en meetresultaten – is niet universeel. Om laboratoriuminformatie veilig en eenduidig elektronisch uit te wisselen, is Eenheid van Taal een randvoorwaarde.

Het doel van Eenheid van Taal is dat gezondheidsinformatie voor de ene zorgverlener of patiënt dezelfde betekenis of bedoeling heeft als bij een andere zorgverlener. De afspraken over Eenheid van Taal worden vastgelegd in standaarden:

• Semantische standaarden: afspraken over de standaardisatie van wat uitgewisseld wordt (bijvoorbeeld LOINC, SNOMED).
• Syntactische standaarden: afspraken over hoe zorginformatie gestandaardiseerd in berichten wordt uitgewisseld (bijvoorbeeld HL7, FHIR).

Om zorgverleners te voorzien van actuele laboratoriumgegevens, moet Eenheid van Taal als automatisme worden ingebouwd in het Laboratorium Informatiesysteem (LIS) en het Elektronisch Patiëntendossier (EPD). Momenteel gebruiken veel laboratoria nog eigen codes, maar deze moeten worden vertaald naar internationale standaarden om fouten en beheersproblemen te voorkomen.

Binnen de huisartsen diagnostiek wordt het NHG-codestelsel gebruikt, maar dit is geen internationaal erkend codestelsel.

Deze handleiding is opgesteld door de Redactieraden van de Nederlandse Labcodeset Medische Microbiologie en Klinische Chemie, met als doel het bevorderen van veilige uitwisseling en interpretatie van laboratoriumdiagnostiek. De handleiding is bedoeld voor:

• Laboratoriumspecialisten zoals klinisch chemici, medisch immunologen, ziekenhuisapothekers en medisch microbiologen.
• ICT-medewerkers, applicatiebeheerders, data-analisten, epidemiologen en zorgverleners die te maken hebben met Eenheid van Taal.

Bij de implementatie van Eenheid van Taal binnen de laboratoriumgeneeskunde moet altijd een inhoudsdeskundige of domeinexpert betrokken worden.

Wetgeving met betrekking tot gegevensuitwisseling in de zorg

Wegiz

De Wet op de elektronische gegevensuitwisseling in de zorg (Wegiz) regelt verplichte elektronische gegevensuitwisseling tussen zorgverleners, waardoor patiëntgegevens sneller beschikbaar zijn en de kans op fouten vermindert.

In Nederland worden afspraken over goede zorg vastgelegd in kwaliteitsstandaarden. De Wegiz stelt dat deze afspraken het fundament vormen voor elektronische gegevensuitwisseling en verwijst daarbij naar:

• Informatiestandaarden van Nictiz (datastromen).
• NEN-normen (wettelijke eisen taal en techniek).

Meer informatie: www.gegevensuitwisselingindezorg.nl.

VWS heeft vijf prioritaire gegevensuitwisselingen vastgesteld in het kader van de Wegiz, waaronder:

• Basisgegevensset Zorg (BgZ): digitale beschikbaarheid van een klinische samenvatting bij patiënttransfer of doorverwijzing.
• Medicatieoverdracht: een actueel en compleet medicatieoverzicht per patiënt, waarvoor laboratoriumuitslagen nodig zijn.

Vanaf 2025 moeten zorginformatiesystemen intrinsiek in staat zijn om volgens Eenheid van Taal te werken. Dit is een eis aan de leveranciers, waarna zorgcentra op de praktische uitvoering worden getoetst.

EHDS

De European Health Data Space (EHDS) is een initiatief van de Europese Commissie om medische gegevens eenvoudig uit te wisselen en burgers toegang te geven tot hun gezondheidsgegevens.

De EHDS omvat drie onderdelen: 1. Primair datagebruik: geeft burgers controle en zeggenschap over de toegang en het gebruik van hun gezondheidsgegevens. 2. Secundair datagebruik: gebruik van gezondheidsgegevens voor wetenschappelijk onderzoek, innovatie en beleidsvorming. 3. Regulering van de zorg-ICT-markt: harmonisatie van regels voor productveiligheid, beveiliging en interoperabiliteit binnen de EU.

De EHDS bouwt voort op bestaande Europese wetgeving zoals de AVG, MDR (Medical Device Regulation), IVDR (In-Vitro Diagnostic Regulation) en de Data Governance Act.

Meer informatie: www.gegevensuitwisselingindezorg.nl/european-health-data-space-ehds.

Samenwerkende en betrokken organisaties

Houderschap en governance structuur Eenheid van Taal

Elke standaard vereist een houderschap. Momenteel zijn de besturen van de NVKC en NVMM in gesprek met VWS om het houderschap van de Nederlandse Labcodeset vast te stellen.

Ministerie van VWS

Het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) heeft met het programmateam ‘Eenheid van taal en techniek’ de regierol op zich genomen om elektronische gegevensuitwisseling in de zorg te standaardiseren.

Nictiz

Nictiz (Nationaal ICT-Instituut in de Zorg) is het Nederlandse kenniscentrum voor ICT in de zorg. Het wordt gefinancierd door VWS en is expert op het gebied van:

• Datastromen en standaarden zoals SNOMED CT, LOINC en HL7.
• De beheeromgeving en distributie van de Nederlandse Labcodeset.

Nictiz werkt samen met medisch inhoudelijke experts, waaronder laboratoriumspecialisten en artsen-microbiologen, aan de ontwikkeling en het beheer van informatiestandaarden.

Wetenschappelijke beroepsverenigingen

De NVKC en NVMM zijn de beoogde houders van de informatiestandaard Labuitwisseling.

Redactieraad

De redactieraden medische microbiologie en klinische chemie beheren de Nederlandse Labcodeset en aanvullende datasets die nodig zijn voor Eenheid van Taal. Ze beoordelen de Nederlandse vertaling van internationale standaarden (LOINC, SNOMED) en hebben expertise op het gebied van HL7-informatiestandaarden en Zorg Informatie Bouwstenen (zib).

Ze geven tevens praktische aanwijzingen voor het correct kiezen van LOINC- en SNOMED-codes.

ICT-commissies NVMM en NVKC

De ICT-commissies van de NVMM (ICTcie) en NVKC (AICT) hebben Eenheid van Taal als speerpunt. Waar de redactieraden zich richten op de inhoud, nemen de ICT-commissies organisatorische taken op zich, zoals:

• Onderwijs en communicatie met de achterban over ontwikkelingen.